Posta Bonoları

Posta Tarihi koleksiyonerlerinin bildiği türde bir malzeme olan Posta Bonoları ile ilgili bugüne kadar bildiğimiz ilk bilgi Asaf Tanrıkut‘ un TÜRKİYE POSTA VE TELGRAF VE TELEFON TARİHİ VE TEŞKİLAT VE MEVZUAT isimli 1984 baskılı efsane referans kitabının I. Cilt sayfa 404'te posta bonoları tarifesi 100 kuruşa kadar 20 para ihdası 23.7.1913 metnidir. Rahmetli Erkan Esmer’in THE OTTOMAN EMPIRE A STUDY OF POSTAL RATES ROUTES DELIVERY TIMES AND EFFECTS OF HISTORICAL EVENTS adlı 1996 baskısı sayfa 133'teki bilgi de Asaf Bey'in kitabından alınmış, ayrıca bu bonoların sadece yarım olarak bulunduğu bilgisini vermiş.

Yarım Bono - SİİRT

Yirmili yaşlarda başladığım Doğu Anadolu Posta Tarihi koleksiyonunda küçük merkezlere ait Vedat Koçak ve İSFİLA Müzayedelerinden aldığım yarım bonolar veya pul kısmı olan damga fragmanları vardı. Posta formları koleksiyonuna başladığımda bu bonoların da koleksiyona gireceğini düşündüm ve 2000'li yıllarda Vedat Koçak’a "bu formun komplesini gördün mü?" diye sordum. Koçak; "Bunların kullanım şeklinden dolayı tüm çıkmadığını, postane parayı öderken formu ikiye bölüp yarısını formu tahsil için getiren müşteriye verdiğini, fakat kendisinde bir adet zayıf kondisyonlu (zımba delikli) tam form olduğunu, onu Murat Hazinedaroğlu’na verdiğini, onun da herhangi bir sergi föyünde kullanmadığını, istersem büyük ihtimal sana verir" dedi. Murat’a "bana satar mısın?" diye sordum. "Koleksiyonda kullanmadım. Bulursam satmam, hediye ederim" dedi. 2017 Ankara Milli Sergisi'nde Murat: "Sana bir hediyem var" diyerek formu bana verdi. Böylece formun tamamını görmüş oldum. Daha sonra yurt dışı müzayede kataloglarında dört-beş defa tam formda damgalı form gördüm.

Tam Bono - BEYRUT'tan ÜSKÜDAR'a

Tam Bononun Arka Yüzü

2025 Temmuz ayında AKADEMİ ARŞİV projesinde içerik seçmek için binlerce sayfalık Niyazi Önder’in el yazısı ve daktilo ile hazırladığı ciltlerden rastgele birini çektim (II/6 1913-1920, sayfa 1136-1387). İlk açtığım sayfa 1145'teki metni paylaşıyorum:

"23 Temmuz 1913 (10 Temmuz 1329) (Çarşamba) Posta Bonosunun Düzenlenmesi:

Bu yöntem, ülkenin her yerine para gönderilebilmesini sağlamak amacıyla oluşturulmuş olup, posta merkezi bulunan herhangi bir yerdeki herhangi bir kişiye 20 para ücret karşılığında 100 kuruşa kadar para gönderilmesine veya herhangi bir postaneye yatırılan paranın yatıran tarafından başka bir postaneden alınmasına olanak tanır.

Koşullar şu şekilde özetlenebilir:

1. Bir posta bonosunun değeri en fazla 100 kuruş olabilir, ancak aynı kişiye birden fazla bono düzenlenebilir.

2. Posta bonosunu elinde bulunduran herkes, parasını herhangi bir postaneden geri alabilir.

3. Posta bonolarına gönderici ve alıcının adının yazılması zorunlu değildir. İstenirse yazılabilir veya yazılmaz.

4. Posta bonolarının ödenmesi sırasında kimlik ibrazına gerek yoktur.

5. Posta çekleri taşıyıcıya ödenir. Ancak çekte alıcı varsa, ödeme alıcıya yapılır. Kaybolan çekler ödenmez.

6. Gönderici, çeki posta yoluyla göndermekle yükümlü değildir.

7. Çekin düzenlenme tarihi ile ibraz tarihi arasında üç ay veya daha fazla zaman geçmişse, her üç ay için 20 para ücret alınır.

Bu işlemin ne zaman durdurulduğu belirlenememiştir.’’

Yıllar sonra hiçbirimizin tanımadığı rahmetli PTT çalışanı Niyazi Bey'in notlarından bonolar hakkında yukarıdaki yeni bilgileri buldum ve paylaşıyorum. Temmuz 1913'te kullanılmaya başlanan bu bonoların rastladığım en geç kullanımı Temmuz 1914. İhtimal; Osmanlı İmparatorluğu savaşa girince bu servis durdu. Notların sonundaki AT. 224/225.798 şifrelemesindeki AT'nin Asaf Tanrıkurt olduğunu tahmin ediyorum. Asaf Bey'in kitap notlarına da PTT'de rastlamıştım. Kitap ile aynı diye düşünüp kopyasını almadım. Sanırım Asaf Bey bu bilgiyi buldu, kitabını yazarken sadece tarih ve tarifeyi kullandı.

Mehmet Akan
04.08.2025